System polityczny starożytnego Egiptu:
Egipt jest monarchą despotyczną :Tylko faraon sprawował władzę.
Możnowładcy,
rekrutujący się częściowo z
wysokich dostojników dworskich i dawnych nomarchów władają ziemią pomiędzy nich rozdzieloną, pozostając w stosunku lennym do faraona. Obok możnowładców kapłani tworzą stan uprzywilejowany, będąc klasą całkowicie oddzielną i zamkniętą w sobie, gdyż funkcje kapłańskie stają się dziedziczne. W ten sposób powstaje kasta
szlachty feudalnej, która oddziela się od masy wieśniaków i rzemieślników. W
okresie średniowiecznego państwa
egipskiego tworzy się pomiędzy tymi
kastami stan średni, mieszczaństwo, złożone z samych
zamożnych kupców i urzędników,
który zanika w okresie państwa nowożytnego. Najcięższą dolę znoszą wieśniacy,
których jedynym zainteresowaniem są wylewy
Nilu, będące warunkiem obfitych plonów; egzekwowanie
zbiorów na rzecz skarbu w sposób bezwzględny przez
policją królewską z pisarzem na czele staje się udręką chłopa przynależnego do ziemi. Za czasów państwa nowożytnego rząd tebański wydziela chłopom odpowiednie działki, za
których uprawę każdy z nich
jest odpowiedzialny za pośrednictwem przodowników i wójta. Opłacanie podatku w naturze sięga 5-tej części zebranych plonów. Nienawiść ubogiego
ludu do despotyzmu faraona powiększa jeszcze
złe obchodzenie się przez
najemnych żołdaków i nadużycia ze strony urzędników. Począwszy od 26 dynastii spotyka się w
papirusach demotyckich wzmianki o sprzedażach
niewolników, których wielkie rzesze umożliwiały przedsiębranie doniosłych robót publicznych. Wzięcie do
niewoli wojennej było głównym źródłem niewoli. Jeńcy wojenni stawali się
niewolnikami państwa i stanowili jego własność. Mogli oni być również oddani do wykonywania usług na rzecz osób prywatnych.
II. Ustrój polityczny:
1. Faraon stoi na czele państwa. Władza jego jest absolutna, uważana za władzę boską, jest otaczana czcią wszystkich poddanych. W zasadzie władza ta nie podlega żadnym ograniczeniom; faraon ulega jednak często wpływom kapłanów, dostojników dworskich i rodziny. Już jako następca tronu zarządza on dobrami królewskimi i kieruje wyprawami. Jako monarcha sprawuje w kraju w czasie pokoju najwyższą władzę administracyjną i sądową, w czasie wojny zaś dowodzi wojskiem w charakterze naczelnego wodza. Cała władza państwowa jest scentralizowana w stolicy u boku faraona, który wykonuje ją przy pomocy plejady wysokich dostojników, rekrutujących się przeważnie z członków rodziny królewskiej, tudzież potomków dawnych władców i faworytów. Wprawdzie w zasadzie wszyscy poddani mogli zwracać się do faraona z prośbą w razie potrzeby, lecz w obliczu monarchy obowiązywała ścisła etykieta, która krępowała swobodę otoczenia. Urzędnicy stale informowali faraona o wszystkim, on zaś obok zajmowania się ceremoniałem religijnym wydawał rozporządzenia i bezapelacyjne wyroki.
2.Wezyr jest w państwie najwyższą osobistością po faraonie. W zakresie administracji państwowej stoi na czele wielkorządców prowincji egipskich /tzw. „kolegium dziesięciu wielkich Południa”/, a władza jego wzrosła szczególniej za czasów średniowiecznego państwa egipskiego i zagrażała nawet potędze faraona. Okoliczność ta stała się przyczyną utworzenia w tym czasie przez faraonów stałej armii rekrutowanej spośród obywateli stanu średniego. Za czasów państwa nowożytnego istnieje dwóch wezyrów, dla Egiptu Dolnego /w Memfis/ i Górnego /w Tebach/. Ten ostatni posiadał większe znaczenie obok wicekróla Nubii. Wezyr odbierał szczegółowe raporty od podległych sobie różnorodnych urzędników, przeprowadzał inspekcje i zastępował faraona w dowództwie wojskowym. Ponadto przewodniczył trybunałowi sądowemu, będącemu najwyższą po faraonie instancją sądową /tzw. sześciu izbom sądowym/, a gdy wykonywał funkcje arcykapłana roztaczał pieczę nad świątyniami i ich majątkiem w całym państwie.
3. Naczelny skarbnik zarządzał skarbem państwa przy pomocy jednego lub dwóch podległych mu skarbników. On też pobierał wyznaczane w naturze podatki, następnie dochody z kopalń i wypraw łupieskich, często także sprawował dowództwo wojskowe na lądzie i na morzu. Szczególnie za czasów nowożytnego państwa posługiwał się skarbnik wojskiem dla ochrony majątku państwowego i pisarzami, którzy skrzętnie notowali pobieranie podatki.
4. Regenci królewscy występujący w miejsce dawnych nomarchów są zależni od najbliższych faraonowi urzędów, a to wezyra i naczelnego skarbnika. Otrzymywali od nich rozkazy i składali raporty z wykonywanych obowiązków. W okresie średniowiecznego państwa posiadali dużą niezależność, nie ulegając kontroli urzędów faraona. Jako kolegium 10-ciu wielkich Południa brali udział w radach nad najważniejszymi sprawami administracyjnymi i sądowymi. Wchodzili również w skład „Wielkiej Rady”, zbierającej się w Heliopolis i Memfis, opanowanej później całkowicie przez kapłanów. Radzie tej podlegały „rady miejskie” złożone z urzędników lokalnych.
5. Wojsko w razie zachodzącej potrzeby obrony kraju lub wyprawy na zewnątrz rekrutowało się z mieszkańców prowincji lub najemnych żołdaków cudzoziemskich. Jako armia stała uzyskuje znaczenie w okresie państwa nowożytnego /za czasów Ramzesa II/, kiedy to żołnierze korzystają z wielkich przywilejów /z dziedzicznej własności, ulg podatkowych/. Flota handlowa przekształciła się z biegiem czasu w wojenną, na lądzie zaś ważną rolę odegrały oddziały wyposażone na wzór obcy w wozy wojenne. Na czele wojska stał zwykle w czasie wojny o pokoju faraon, zastępował go wezyr lub naczelny skarbnik.
III. Prawo karne i sądowe:
Dzięki papirusom hieratycznym XX-ej dynastii znamy fragmenty karnego prawa procesowego.
Postępowanie sądowe poprzedzone śledztwem w wypadku włamania się do grobów faraona ilustrują niektóre papirusy /Amherst i Abbott/. W szczególności podają one opis oględzin dokonywanych przez urzędników królewskich, aresztowanie przestępców, bastonadę celem wymuszenia zeznań i wreszcie wydanie wyroku. Specjalny trybunał, złożony z 12-tu sędziów orzekał w sprawie spisku przeciw Ramzesowi III. Proces cywilny ilustruje słynna inskrypcja z Mes, przedstawiająca historię rewindykacji gruntu, będącego przedmiotem sporów w okresie kilkuwiekowym za czasów XVIII-ej i XIX-ej dynastii. W tym okresie działały dwie instancje sądowe, jedna w Tebach dla Górnego Egiptu, druga w Heliopolis dla Dolnego Egiptu. Prawdopodobnie istniały też w ważniejszych ośrodkach sądy lokalne lub prowincjonalne.
Prawo prywatne:
I. Prawo rodzinne i spadkowe:
Początkowo stanowisko mężczyzny i kobiety w zakresie prawa prywatnego było równorzędne. Nie istnieje władza męża nad żoną i kobieta posiada zdolność dysponowania swoim majątkiem. Jednakże z biegiem czasu zmienia się ten stan prawny /za IV-ej dynastii/. Ponieważ wówczas rodzina skupia się wokół majątku niepozbywalnego, zarządzanego przez ojca, a po jego śmierci przez syna pierworodnego, będącego głową kultu zmarłych, utworzenie wspólnoty rodzinnej powoduje popadnięcie kobiety pod władzę męża, a w razie jego zgonu pod opiekę syna pierworodnego lub osoby wyznaczonej w testamencie. Spadek dzielono pomiędzy dzieci, tak synów jak i córki. Inskrypcje na grobach z okresu starożytnego państwa egipskiego zawierają oświadczenia przekazującego kapłanom majątek osoby zmarłej, celem utrzymywania przez nich kultu zmarłego i składania odpowiednich ofiar. Podobne obowiązki obarczają dziedziców i zapisobiorców zmarłego.
II. Prawo majątkowe:
Prawo własności na nieruchomościach znajduje należytą ochronę prawną przez stałe utrzymywanie ksiąg gruntowych /katastralnych/, w których przedsiębrano rejestrację aktów prawnych, umożliwiającą uwidocznienie wszelkich zmian własności, wynikłych z czynności prawno -prywatnych /spadkowych i obligacyjnych/ jak też skutek konfiskaty majątku. O ile w początkach państwowości Egiptu prawo własności jest prawem osobistym, gdyż Egipt w zakresie prawa prywatnego znajdował się w stadium daleko zaawansowanego indywidualizmu, to w okresie późniejszym ten indywidualizm przekształca się w pewien system zależności rodzinnej; pojawia się wtedy wspólnota rodzinna. Z czasów średniowiecznego państwa egipskiego zagadnienia związane z prawem własności są przedmiotem dokumentów papirusowych odnalezionych w Fajum.
II. Ustrój polityczny:
1. Faraon stoi na czele państwa. Władza jego jest absolutna, uważana za władzę boską, jest otaczana czcią wszystkich poddanych. W zasadzie władza ta nie podlega żadnym ograniczeniom; faraon ulega jednak często wpływom kapłanów, dostojników dworskich i rodziny. Już jako następca tronu zarządza on dobrami królewskimi i kieruje wyprawami. Jako monarcha sprawuje w kraju w czasie pokoju najwyższą władzę administracyjną i sądową, w czasie wojny zaś dowodzi wojskiem w charakterze naczelnego wodza. Cała władza państwowa jest scentralizowana w stolicy u boku faraona, który wykonuje ją przy pomocy plejady wysokich dostojników, rekrutujących się przeważnie z członków rodziny królewskiej, tudzież potomków dawnych władców i faworytów. Wprawdzie w zasadzie wszyscy poddani mogli zwracać się do faraona z prośbą w razie potrzeby, lecz w obliczu monarchy obowiązywała ścisła etykieta, która krępowała swobodę otoczenia. Urzędnicy stale informowali faraona o wszystkim, on zaś obok zajmowania się ceremoniałem religijnym wydawał rozporządzenia i bezapelacyjne wyroki.
2.Wezyr jest w państwie najwyższą osobistością po faraonie. W zakresie administracji państwowej stoi na czele wielkorządców prowincji egipskich /tzw. „kolegium dziesięciu wielkich Południa”/, a władza jego wzrosła szczególniej za czasów średniowiecznego państwa egipskiego i zagrażała nawet potędze faraona. Okoliczność ta stała się przyczyną utworzenia w tym czasie przez faraonów stałej armii rekrutowanej spośród obywateli stanu średniego. Za czasów państwa nowożytnego istnieje dwóch wezyrów, dla Egiptu Dolnego /w Memfis/ i Górnego /w Tebach/. Ten ostatni posiadał większe znaczenie obok wicekróla Nubii. Wezyr odbierał szczegółowe raporty od podległych sobie różnorodnych urzędników, przeprowadzał inspekcje i zastępował faraona w dowództwie wojskowym. Ponadto przewodniczył trybunałowi sądowemu, będącemu najwyższą po faraonie instancją sądową /tzw. sześciu izbom sądowym/, a gdy wykonywał funkcje arcykapłana roztaczał pieczę nad świątyniami i ich majątkiem w całym państwie.
3. Naczelny skarbnik zarządzał skarbem państwa przy pomocy jednego lub dwóch podległych mu skarbników. On też pobierał wyznaczane w naturze podatki, następnie dochody z kopalń i wypraw łupieskich, często także sprawował dowództwo wojskowe na lądzie i na morzu. Szczególnie za czasów nowożytnego państwa posługiwał się skarbnik wojskiem dla ochrony majątku państwowego i pisarzami, którzy skrzętnie notowali pobieranie podatki.
4. Regenci królewscy występujący w miejsce dawnych nomarchów są zależni od najbliższych faraonowi urzędów, a to wezyra i naczelnego skarbnika. Otrzymywali od nich rozkazy i składali raporty z wykonywanych obowiązków. W okresie średniowiecznego państwa posiadali dużą niezależność, nie ulegając kontroli urzędów faraona. Jako kolegium 10-ciu wielkich Południa brali udział w radach nad najważniejszymi sprawami administracyjnymi i sądowymi. Wchodzili również w skład „Wielkiej Rady”, zbierającej się w Heliopolis i Memfis, opanowanej później całkowicie przez kapłanów. Radzie tej podlegały „rady miejskie” złożone z urzędników lokalnych.
5. Wojsko w razie zachodzącej potrzeby obrony kraju lub wyprawy na zewnątrz rekrutowało się z mieszkańców prowincji lub najemnych żołdaków cudzoziemskich. Jako armia stała uzyskuje znaczenie w okresie państwa nowożytnego /za czasów Ramzesa II/, kiedy to żołnierze korzystają z wielkich przywilejów /z dziedzicznej własności, ulg podatkowych/. Flota handlowa przekształciła się z biegiem czasu w wojenną, na lądzie zaś ważną rolę odegrały oddziały wyposażone na wzór obcy w wozy wojenne. Na czele wojska stał zwykle w czasie wojny o pokoju faraon, zastępował go wezyr lub naczelny skarbnik.
III. Prawo karne i sądowe:
Dzięki papirusom hieratycznym XX-ej dynastii znamy fragmenty karnego prawa procesowego.
Postępowanie sądowe poprzedzone śledztwem w wypadku włamania się do grobów faraona ilustrują niektóre papirusy /Amherst i Abbott/. W szczególności podają one opis oględzin dokonywanych przez urzędników królewskich, aresztowanie przestępców, bastonadę celem wymuszenia zeznań i wreszcie wydanie wyroku. Specjalny trybunał, złożony z 12-tu sędziów orzekał w sprawie spisku przeciw Ramzesowi III. Proces cywilny ilustruje słynna inskrypcja z Mes, przedstawiająca historię rewindykacji gruntu, będącego przedmiotem sporów w okresie kilkuwiekowym za czasów XVIII-ej i XIX-ej dynastii. W tym okresie działały dwie instancje sądowe, jedna w Tebach dla Górnego Egiptu, druga w Heliopolis dla Dolnego Egiptu. Prawdopodobnie istniały też w ważniejszych ośrodkach sądy lokalne lub prowincjonalne.
Prawo prywatne:
I. Prawo rodzinne i spadkowe:
Początkowo stanowisko mężczyzny i kobiety w zakresie prawa prywatnego było równorzędne. Nie istnieje władza męża nad żoną i kobieta posiada zdolność dysponowania swoim majątkiem. Jednakże z biegiem czasu zmienia się ten stan prawny /za IV-ej dynastii/. Ponieważ wówczas rodzina skupia się wokół majątku niepozbywalnego, zarządzanego przez ojca, a po jego śmierci przez syna pierworodnego, będącego głową kultu zmarłych, utworzenie wspólnoty rodzinnej powoduje popadnięcie kobiety pod władzę męża, a w razie jego zgonu pod opiekę syna pierworodnego lub osoby wyznaczonej w testamencie. Spadek dzielono pomiędzy dzieci, tak synów jak i córki. Inskrypcje na grobach z okresu starożytnego państwa egipskiego zawierają oświadczenia przekazującego kapłanom majątek osoby zmarłej, celem utrzymywania przez nich kultu zmarłego i składania odpowiednich ofiar. Podobne obowiązki obarczają dziedziców i zapisobiorców zmarłego.
II. Prawo majątkowe:
Prawo własności na nieruchomościach znajduje należytą ochronę prawną przez stałe utrzymywanie ksiąg gruntowych /katastralnych/, w których przedsiębrano rejestrację aktów prawnych, umożliwiającą uwidocznienie wszelkich zmian własności, wynikłych z czynności prawno -prywatnych /spadkowych i obligacyjnych/ jak też skutek konfiskaty majątku. O ile w początkach państwowości Egiptu prawo własności jest prawem osobistym, gdyż Egipt w zakresie prawa prywatnego znajdował się w stadium daleko zaawansowanego indywidualizmu, to w okresie późniejszym ten indywidualizm przekształca się w pewien system zależności rodzinnej; pojawia się wtedy wspólnota rodzinna. Z czasów średniowiecznego państwa egipskiego zagadnienia związane z prawem własności są przedmiotem dokumentów papirusowych odnalezionych w Fajum.
